از زمانی که ارزهای دیجیتال وارد بازار شده‌اند، کاربران اینترنت هر روز اصطلاحات جدیدی را می‌شنوند که معنی آن‌ها را نمی‌دانند. قرارداد هوشمند (smart contract) نیز از این دسته اصطلاحات است که بسیاری از ما نام آن را شنیده‌ایم، اما دقیقا نمی‌دانیم چیست و چه کاربردی دارد. خلاصه بخواهم بگویم این قراردادها برای اعتمادسازی بین دو طرف معامله مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله همه چیز را درباره آن‌ها توضیح می‌دهیم.
قرارداد هوشمند چیست؟
بگذارید این سوال را به شکلی پاسخ دهیم که بعد از آن کاملا متوجه موضوع شوید و دیگر نیازی نداشته باشید در گوگل سرچ کنید: «قرارداد هوشمند چیست؟: یا «قراردادهای هوشمند» چه کاربردی دارند؟
ابتدا درباره تاریخچه این قراردادها صحبت می‌کنیم. اصلا چه شد که آن‌ها به وجود آمدند؟ در سال ۱۹۹۴ یک برنامه نویس به این فکر کرد که قراردادهایی کدنویسی شده ایجاد کند که به محض انجام شدن شرایط موجود، فعال شوند. این ایده باعث می‌شود که هنگام انجام تراکنش‌ها و معاملات دیگر به واسطه‌هایی چون بانک‌ها نیاز نداشته باشیم. استفاده از این قراردادها یعنی مردم به یک بستر کامپیوتری اعتماد می‌کنند و مطمئن هستند که همه شرایط قرارداد آن‌ها را کنترل می‌کند.
این ایده در سال ۱۹۹۴ عملی نشد. چون تکنولوژی بلاک چین برای تحقق بخشیدن به آن وجود نداشت. استفاده از سایر راه‌ها برای عملی کردن این ایده سخت و حتی غیر ممکن بود. در سال ۲۰۱۵ با ایجاد شبکه بلاک چین اتریوم، اولین قرارداد هوشمند به مردم جهان معرفی شد.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله مرتبط با بلاک چین اتریوم را مطالعه کنید.
سه ویژگی کلیدی قراردادهای هوشمند
اکنون به صورت تئوری با مفهوم قرارداد هوشمند آشنا شدید حالا با بررسی این سه ویژگی کلیدی، به صورت کاربردی نیز با آن آشنا خواهید شد.
- این قراردادهای کدنویسی شده شامل توافقات طرفین معامله هستند. آن‌ها تحت فناوری بلاک چین و روی یک پایگاه داده عمومی ذخیره می‌شوند و به همین دلیل بعد از ثبت، امکان تغییر آن‌ها وجود ندارد.
- در قراردادهای هوشمند هیچ واسطه‌ای وجود ندارد. بنابراین نیازی نیست به شخص یا سازمان خاصی اعتماد کنید. همه چیز توسط فناوری بلاک چین انجام می‌شود.
- تنها زمانی معامله کامل می‌شود که طرفین به تعهدات مندرج در قرارداد عمل کرده باشند.
بگذارید با ذکر یک مثال عملی این موضوع را بهتر توضیح دهیم. تصور کنید شما قصد دارید محصولی را از یک فروشگاه اینترنتی خریداری کنید و اگر این فروشگاه از فناوری بلاک چین و قراردادهای هوشمند پشتیبانی کند، می‌توانید معامله خود را بدون واسطه انجام دهید. در این قرارداد مشخص می‌شود که محصول چیست، چه ویژگی‌هایی دارد، قیمت آن چقدر است و چه زمانی تحویل مشتری می‌شود. بعد از تعیین این ویژگی‌ها امکان تغییر آن‌ها وجود نخواهد داشت.
بعد از ایجاد قرارداد هوشمند، شما قیمت محصول را با ارزهای دیجیتال پرداخت می‌کنید. اما این پول به حساب فروشگاه اینترنتی مورد نظر واریز نخواهد شد. زمانی که محصول به دست شما رسید و طرف دوم هم به قرار خود عمل کرد، پول آزاد می‌شود و به حساب او می‌رود.
چگونه می‌توان متوجه شد یک طرف قرارداد تعهدات خود را انجام داده است؟
برای پاسخ به این سوال، مفهومی به نام «اوراکل» توضیح داده می‌شود. اوراکل‌ها منابع خارجی هستند که اطلاعات مورد نیاز برای قرارداد را در اختیار آن قرار می‌دهند.
به عنوان مثال زمانی که شما با یک قرارداد هوشمند از یک فروشگاه اینترنتی خرید می‌کنید، اوراکل می‌تواند سایت اداره پست یا ترابری باشد. این سایت به قرارداد درباره وضعیت بسته شما اطلاعات می‌دهد و به محض اینکه بسته به دست شما رسید، قرارداد متوجه خواهد شد و پول را آزاد می‌کند.
مزیت‌های قرارداد هوشمند
اصلا چرا باید به کامپیوترها اعتماد کنیم؟ مگه روش معاملات کنونی مشکلی دارد؟ این شیوه به اندازه‌ای برای ما عادی شده است که ایرادهای آن را نمی‌بینیم. با بررسی مزایای قراردادهای هوشمند متوجه می‌شوید که قراردادهای سنتی چه مشکلاتی دارند که به کمک روش جدید حل شده است.
غیرمتمرکز بودن
از آنجایی که این قراردادها با تکنولوژی بلاک چین کار می‌کنند، غیرمتمرکز هستند. یعنی به هیچ حکومت یا نهاد خاصی وابستگی ندارند، بنابراین بین طرفین معامله هیچ واسطه‌ای جز کامپیوترها وجود ندارد. در برخی موارد حکومت‌ها به دلایل نامربوط حساب‌های بانکی یک فرد را مسدود می‌کنند. اما با فناوری غیرمتمرکز بلاک چین و قرارداد هوشمند اختیار حساب‌های کاربری شما تماما در اختیار خودتان خواهد بود.
بلاک چین برای انجام تراکنش‌ها و قراردادهای هوشمند از نود استفاده می‌کند، هر سیستمی که در آن شبکه بلاک چین عضو است، یک نود به شمار می‌رود. به عنوان مثال اگر شما در شبکه اتریوم عضو باشید و اتر بخرید، سیستم شما یک نود به شمار می‌رود و بلاک چین برای انجام تراکنش‌هایش از سیستم شما استفاده می‌کند.
حذف واسطه
این موضوع یکی از مهم‌ترین مزیت‌های قراردادهای هوشمند به شمار می‌رود. چرا که اولا حریم خصوصی کاربران رعایت می‌شود. دیگر نیازی نیست اطلاعات شخصی خود را در اختیار هیچ نهاد خاصی بگذارید.
مزیت دوم این است که هزینه‌های واسطه حذف می‌شوند و دیگر نیازی به پرداخت کارمزد نخواهید داشت. مثلا در معامله سنتی خرید خانه، خریدار و فروشنده باید به نزد بنگاه املاک یا وکیل بروند تا او به عنوان واسطه، معامله را برایشان انجام دهد. اما در قرارداد هوشمند، کامپیوتر جای بنگاه املاک را می‌گیرد. این قرارداد بیان می‌کند تا زمانی که پول خانه پرداخت نشده است، فروشنده صاحب خانه می‌ماند. اما به محض پرداخت هزینه، خانه به نام خریدار می‌خورد.
امنیت
هک کردن قراردادهای هوشمند تقریبا غیرممکن است، همانطور که گفتیم این سیستم به صورت غیرمتمرکز کار می‌کند. بنابراین یک هکر برای دسترسی به اطلاعات، باید چندین و چند نود را هک کند. البته ممکن است دیتای مورد نیاز او روی هیچکدام از این نودها ذخیره نشده باشند! بنابراین هک کردن سیستم‌های بلاک چین نه از نظر اقتصادی و نه از نظر زمانی سودی ندارد.
آیا این قراردادها نقطه ضعفی نیز دارند؟
به طور کلی هر آنچه مربوط به ارز دیجیتال و فناوری بلاک چین است، اخیرا به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. قرارداد هوشمند هم از این قاعده مستثنی نیست، به همین دلیل وجود باگ در آن طبیعی است. در ادامه به برخی از نقاط ضعفی که تاکنون برای باگ‌ها شناسایی شده است، اشاره می‌کنیم.
غیرقابل تغییر بودن
این موضوع هم یک مزیت و هم یک نقطه ضعف برای قراردادهای هوشمند به شمار می‌رود. مزیت از آن جهت که اجازه دستکاری در قراردادها و تقلب به هیچکس داده نمی‌شود. اما در صورتی که یک قرارداد به اشتباه ثبت و وارد بلاک چین شود، دیگر هیچ راهی برای ایجاد تغییر در آن وجود نخواهد داشت.
یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌هایی که این نقطه ضعف به اتریوم وارد کرد، پروژه DAO بود. از آنجایی که امکان تغییر قرارداد وجود نداشت، مسئولین اتریوم نتوانستند کاری کنند و ۵۰ میلیون دلار از دست رفت، آن‌ها برای جبران این خسارت حتی مجبور شدند ارز جدیدی به نام اتریوم 2 را توسعه دهند.
بیشتر بدانید : اتریوم 2 چیست
ناامنی اوراکل‌ها
در اینکه هک کردن قرارداد هوشمند تقریبا غیرممکن است، شکی وجود ندارد. اما اوراکل‌ها قابل دستکاری هستند. اگر به یاد داشته باشید، گفتیم که هنگام خرید اینترنتی، اوراکل بین شما و فروشنده سایت پست یا ترابری است. در صورتی که در این سایت خطایی ایجاد شود، قرارداد نامعتبر خواهد بود.
مثلا تصور کنید بسته هنوز به دست خریدار نرسیده، اما به دلیل هک یا اشتباه، در سایت ثبت شده که شما بسته را دریافت کرده‌اید. بنابراین مطابق با قرارداد پول به حساب فروشنده واریز می‌شود.
توسعه دهندگان باید برنامه‌هایی برای اعتبار و امنیت اوراکل‌ها نیز در نظر داشته باشند.
سایر مشکلات
به مرور زمان باگ‌های بسیاری در سیستم بلاک چین یا قرارداد هوشمند پیدا می‌شوند و یک به یک از بین می‌روند.
دو مانع مهم دیگر نیز بر سر راه این قراردادها وجود دارد، مانع اول قانون است. از آنجایی که این قراردادها به صورت غیرمتمرکز کار می‌کنند، ممکن است دولت‌ها مجوز استفاده از آن‌ها را صادر نکنند. در واقع تمام چالش‌های قانونی که بر سر راه ارزهای دیجیتال وجود دارد، در اینجا هم صادق است.
مانع دوم هزینه زیاد پیاده سازی قراردادهای هوشمند است. این قراردادها در طولانی مدت با حذف هزینه‌های واسطه باعث سودآوری می‌شوند، اما در ابتدای کار به بودجه زیادی برای فراهم کردن زیرساخت‌های آن‌ها و استفاده گسترده نیاز داریم.
کاربردهای قرارداد هوشمند
برخی از افراد تصور می‌کنند که تکنولوژی بلاکچین و قراردادهای هوشمند به معامله و فعالیت‌های مالی محدود می‌شود، اما پتانسیل این سیستم به اندازه‌ای است که حتی می‌تواند جایگزین اینترنت شود و بخش‌های مختلف زندگی بشر را تحت تأثیر قرار دهد. کاربرد قراردادهای هوشمند نسبتا مشخص است. هر جایی که الان از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنیم، می‌تواند محلی باشد که پتانسیل استفاده از قراردادهای هوشمند را دارد.
اما برای درک بیشتر کاربردی بودن این قراردادها در ادامه چند مثال ارائه داده‌ایم.
شرکت‌های بیمه
دو شرکت بیمه در مالت و فرانسه استفاده از این تکنولوژی را در سال ۲۰۱۷ امتحان کردند. البته به صورت کامل مشخص نیست که آن‌ها چگونه از این قراردادهای هوشمند استفاده می‌کردند، اما می‌توان پیشبینی کرد که مردم به کمک قرارداد هوشمند مطمئن می‌شدند که در صورت ایجاد خسارت، بیمه حقشان را پرداخت خواهد کرد.
حوزه سلامت
بیمارستان‌ها و فعالان حوزه سلامت می‌توانند از قرارداد هوشمند برای نگهداری داده‌ها و انتقال آن‌ها به صورت ایمن استقاده می‌کنند.
در واقع اطلاعات بیمار روی شبکه بلاک چین ذخیره می‌شود و تنها پزشک و بیمار به آن دسترسی دارند. اگر کسی بخواهد از اطلاعات بیماران به دلایلی چون تحقیقات و… استفاده کند، باید حتما از بیمار اجازه بگیرد و بدون رضایت او به اطلاعاتش دسترسی نخواهد داشت.
انتخابات
انتخابات بدون تقلب یکی از چالش‌های مهم تمام دولت‌هاست که به کمک بلاک چین و قراردادهای هوشمند حل می‌شود. مردم یک طرف قرارداد هستند و زمانی که رای را ارسال می‌کنند، دیگر قابل تغییر نیست. از طرفی به ازای هر رأی یک توکن به کاندید اضافه می‌شود و در نهایت توکن‌های هر کاندید شمرده خواهد شد و تمام این فعالیت‌ها توسط کامپیوتر انجام می‌شود. به همین دلیل احتمال تقلب کاهش پیدا می‌کند.
کسب و کارها
شرکت‌ها یکی از مهم‌ترین مراکزی هستند که از قرارداد هوشمند استفاده می‌کنند. آن‌ها در قرارداد ذکر می‌کنند که کارمندان در ازای انجام کار مشخصی حقوق مشخص دریافت خواهند کرد و از آنجایی که با مفهوم قرارداد هوشمند آشنا هستید، می‌توانید متوجه شوید که جایگزین کردن آن‌ها با قراردادهای سنتی چقدر می‌تواند کاربردی باشد.
با استفاده از این نوع قرارداد دیگر خبری از حقوق معوقه نیست و در هزینه و زمان کارفرما صرفه جویی می‌شود.
کلام آخر؛ قرارداد هوشمند در آستانه یک مسیر طولانی است
در این مقاله سعی کردیم مفهوم قراردادهای هوشمند را به صورت کاملا ساده و کاربردی توضیح دهیم. اکنون شما هم می‌توانید ایده‌های مختلفی برای استفاده از این قراردادها پیدا کنید، البته هزینه بالا و باگ‌های آن به ما نشان می‌دهد که هنوز باید زمان زیادی منتظر استفاده گسترده از این قراردادها در جنبه‌های مختلف زندگی انسان باشیم.
اگر دانش خود را از همین الان درباره این موارد گسترش دهید و مدام به روز باشید، زمانی که بلاک چین توسعه پیدا کرد، آسوده خواهید بود. چرا که همه چیز را می‌دانید و تنها کافی است عملکرد آن را یاد بگیرید. هیچ بعید نیست که به صورت ناگهانی در چند ماه تغییرات گسترده در حوزه بلاک چین ایجاد شود و زندگی بشر را به صورت کامل دستخوش تغییر کند. با اکس مارتی می‌توانید اطلاعات خود را درباره دنیای ارزهای دیجیتال بروز نگه دارید.
نویسنده : فاطمه مهراسبی